Llyfr Oriau Llanbeblig

Cyfeirnod: NLW MS 17520A

Roedd Llyfrau Oriau yn boblogaidd iawn yng Ngorllewin Ewrop yn ystod yr Oesoedd Canol. Cynhyrchwyd degau o filoedd ohonynt ac mae nifer wedi goroesi mewn llyfrgelloedd a chasgliadau preifat trwy'r byd. Trwy gyfrwng Llyfrau Oriau, gallai lleygwyr defosiynol ddilyn patrwm o addoli yn eu cartrefi yn seiliedig ar wasanaethau dyddiol yr eglwys, lle rhannwyd y diwrnod yn wyth rhan neu 'awr'. Pennwyd gweddïau penodol ar gyfer pob un o'r oriau, gyda chalendr yn nodi gwyliau a dathliadau arbennig. Roedd nifer o'r llyfrau yn hynod addurnedig gyda lluniau o seintiau, Y Forwyn Fair, a Christ.

Y llawysgrif

Yn ôl pob tebyg, crëwyd y llawysgrif tua 1390-1400. Ceir tystiolaeth i gysylltu'r llawysgrif ag ardal Caernarfon gan fod dathliad cysegru eglwys Peblig Sant yn ymddangos yn y Calendr. Mae'n bosib mai'r perchennog cyntaf oedd Isabella Godynogh (bu f. 1413) y ceir nodyn am ei marwolaeth yn y llawysgrif ar gyfer 23 Ebrill. Mae'r llawysgrif mewn rhwymiad modern, ond mae'n cynnwys elfennau o rwymiad cynharach sy'n perthyn i'r 16eg ganrif. Ysgrifennwyd y llawysgrif ar groen, ac mae'n cynnwys 138 ffolio ac yn mesur 175mm x 121mm. Mae 15 llinell i bob tudalen, ac fe'i hysgrifennwyd mewn llaw litwrgaidd daclus, ond mae'r calendr mewn llaw wahanol a llai.

Cynnwys

Yn ogystal ag 'Oriau y Forwyn', cynhwysa Llyfr Oriau Llanbeblig nifer o nodweddion gwerth sylwi arnynt, fel y ddelwedd brin 'Croeshoeliad y Lili' a'r dyddiadau Cymreig yn y calendr. Ceir saith mân-ddarlun, wedi'u rhestru isod, y gellir eu gweld ar wahân i brif gorff y llawysgrif:

• f. 1v Cyfarchiad yr Angel Gabriel : Gabriel yn penlinio ar un ben-glin
• f. 2r Cyfarchiad yr Angel Gabriel : Y Forwyn Fair wedi'i gorseddu o dan ganopi gwyrdd. Mae fâs arian ar y chwith, sy'n cynnwys lili dal gyda Christ wedi'i groeshoelio ar y coesyn a'r dail
• f. 2v Pedr Sant, yn dal allwedd a llyfr
• f. 3r Brenin, o bosibl Macsen Wledig, yn dal teyrnwialen
• f. 3v Esgob, o bosibl Peblig Sant, yn bendithio, yn gwisgo meitr ac yn dal bagl neu ffon esgob
• f. 4r Y Forwyn Fair ac Iesu
• f. 4v Duw, Yr Ysbryd Glân, a'r Crist Croeshoeliedig

'Croeshoeliad y Lili'

Mae 'Croeshoeliad y Lili' yn Llyfr Oriau Llanbeblig yn unigryw mewn llawysgrifau, ond gellir ei weld mewn sawl cyfrwng arall, gan gynnwys nenfwd eglwys Sant Helen yn Abingdon, Swydd Rhydychen, (tua. 1390). Nid peth cyffredin yw gosod mân-ddarlun dros ddwy ddalen fel yn y llawysgrif hon. ' Dyma ddelwedd o 'Croeshoeliad y Lili.

Y calendr

Mae'r calendr mewn inc coch a du, ac yn cynnwys nifer o gyfeiriadau Cymreig. Enwir Dydd Gŵyl Dewi (1 Mawrth), cysegru eglwys Peblig Sant (6 Mehefin), Gŵyl Peblig Sant (3 Gorffennaf), a Gŵyl Deiniol Sant, esgob cyntaf Bangor (11 Medi). Y mae'r llawysgrif yn dilyn Arfer Caersallog.

Darllen Pellach

• Sir George Warner, Descriptive catalogue of illuminated manuscripts in the library of C. W. Dyson Perrins, (Oxford, 1920)

• E. J. M. Duggan, 'Notes concerning the 'Lily Crucifixion' in the Llanbeblig Hours', Cylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, cyfr. xxvii, 1991-1992 tt. 39-48

Dolenni perthnasol

Llawysgrifau goreuredig Henry Yates Thompson yn y Llyfrgell Brydeinig

Llyfr Oriau DeGrey yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru