Symud i'r prif gynnwys
  1. Hafan
  2. Darganfod & Dysgu
  3. Arddangosfeydd arlein
  4. Llawysgrifau
  5. Yr Oesoedd Canol

Cyfeirnod: NLW MS 3026C

Bu'r llawysgrif hon a luniwyd rhwng 1488 a 1489 yn rhan o gasgliad teulu Mostyn a chyfeirir ati weithiau dan ei hen enw,

Mostyn MS 88. Llawysgrif femrwn gyda rhwymiad cain o femrwn gwyn ydyw. Mae'r llawysgrif yn ei stad bresennol yn cynnwys cydiadau o femrwn wedi eu rhwymo â thair dalen bapur i ffurfio pedwar plyg. Yn ôl safonau llawysgrifau Cymreig y cyfnod mae'r memrwn o ansawdd arbennig o dda ac yn wahanol i'r mwyafrif o lawysgrifau Cymreig yr oesoedd canol mae'n cynnwys darluniau lliwgar. Mae'n debyg, felly, y crëwyd hi ar gyfer unigolyn neu fynachlog gyfoethog.

Cynnwys

Mae'r cynnwys fel a ganlyn :

Cymysgedd o destunau'n ymwneud ag astroleg a meddygaeth a geir yn rhan gyntaf y llawysgrif. Yr oedd y cyfuniad yma yn gyffredin mewn llawysgrifau ar hyd a lled Ewrop erbyn y bymthegfed ganrif. I bobl yr Oesoedd Canol roedd cysylltiad agos rhwng amser y flwyddyn, tymhorau'r lleuad a ffactorau astrolegol eraill a iechyd a thriniaeth feddygol gan y byddent yn effeithio ar hiwmorau'r corff. Roedd y gred bod y corff dynol yn cynnwys pedwar 'hiwmor' (tud. 35) yn parhau ers cyfnod y Groegiaid. Byddai gwahanol ffactorau'n effeithio ar y cydbwysedd rhwng yr hiwmorau gan achosi afiechyd.

Buchedd Martin

Ail destun y llawysgrif yw 'Buchedd Martin', sef hanes bywyd Martin o Tours, nawdd sant Ffrainc ar y pryd. Daeth cwlt y sant i Brydain yn ystod yr Oesoedd Canol cynnar ac fe'i cryfhawyd gan y Goncwest Normanaidd. Cafodd ddylanwad yng Nghymru ac fe gysegrwyd eglwys Llanfarthin ger Croesoswallt iddo.

Achau

Testun achyddol anghyflawn yw rhan olaf y llawysgrif. Mae'n dechrau drwy restru'r llinachau beiblaidd. Mae'r ail ran yn dilyn hanes disgynyddion Brutus a'r rhan olaf yn rhestru brenhinoedd Prydain yn dilyn gwaith Sieffre o Fynwy.

Gutun Owain

Ysgrifennwyd rhan helaethaf y llawysgrif, sef tt. 9-83, gan Gutun Owain. Fe'i ganed i deulu uchelwrol yn Arglwyddiaeth Croesoswallt a'i enw bedydd oedd Gruffydd ap Huw ab Owain. Bu'n ddisgybl i Dafydd ab Edmwnd (fl. 1450-97) a dywedir bod y ddau fardd yn bresennol yn Eisteddfod Caerfyrddin yn 1450. Adwaenir ef yn bennaf fel bardd ond yr oedd yn hyddysg mewn nifer o feysydd. Yr oedd yn un o achyddwyr pennaf ei gyfnod a bu'n aelod o'r comisiwn a benodwyd gan Harri VII i olrhain achau ei daid Owain Tudur. Bu hefyd yn gyfrifol am gopïo nifer o lawysgrifau pwysig Cymraeg yr Oesoedd Canol, er enghraifft Brenhinedd y Saeson a Brut Tysilio yn Llyfr Du Basing. Roedd ganddo wybodaeth hefyd am syniadau meddyginiaethol ei gyfnod ac am seryddiaeth. Adlewyrchir ei ddysg yn y llawysgrif hon.

Llyfryddiaeth

  • Morfydd E. Owen, Prolegomena i Astudiaeth Lawn o Lsgr. NLW 3026C, Mostyn 88 a'i Harwyddocâd yn Iestyn Daniel, Marged Haycock, Dafydd Johnston a Jenny Rowland (gol.), Cyfoeth y Testun : Ysgrifau ar Lenyddiaeth Gymraeg yr Oesoedd Canol. Caerdydd : Gwasg Prifysgol Cymru, 2003
  • Morfydd E. Owen, 'The medical books of medieval Wales and the physicians of Myddfai', The Carmarthenshire Antiquary 31 (1995)
  • Morfydd E. Owen, 'Meddygon Myddfai, a preliminary survey of some medical writings in Welsh'. Studia Celtica ix/x (1995), 210-33
  • E. Bachellery, L'oeuvre poétique de Gutun Owain. Paris, 1951
  • J. E. Caerwyn Williams, 'Gutun Owain' yn A. O. H. Jarman, G. R. Hughes, D. Johnston, A guide to Welsh literature 1282-ca. 1550 volume II. Cardiff, 1997, 240-55

Dolenni perthnasol

Rhowch eich barn

Llenwch ein holiadur byr fel y gallwn ddefnyddio'ch sylwadau i wella ein gwasanaethau.

Danfonwch eich sylwadau

Cefnogwch ni trwy gyfrannu

Diogelu Cof y Genedl

Sefydlwyd y Llyfrgell gan roddion pobl Cymru, a gyda'n gilydd gallwn barhau'r traddodiad. Cyfrannwch i warchod ein treftadaeth i genedlaethau'r dyfodol. Bydd pob rhodd yn gwneud gwahaniaeth.