Cefndir
Wyt ti wedi clywed son am y cawr Bendigeidfran a’i chwaer Branwen? Glywes di stori am Gwydion y dewin a Blodeuwedd, y ferch gafodd ei chreu o flodau? Mae’r chwedlau hyn yn rhan o straeon y Mabinogi, ac mae’r fersiwn ysgrifenedig cynharaf o’r Mabinogi i’w weld yn Llyfr Gwyn Rhydderch sy’n cael ei gadw yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru.
Tua canol y 14eg ganrif y cafodd y Llyfr Gwyn ei gopio. Mwy na thebyg mai ar gyfer Rhydderch ab Ieuan Llwyd o Barcrhydderch, plwyf Llangeitho, Ceredigion y cafodd ei greu.
Mae’n debyg bod nifer o bobl gwahanol wedi cyfrannu at gopio’r llyfr, a bod y gwaith wedi cael ei wneud gan fynachod o Abaty Ystrad Fflur sydd ddim yn bell o Barcrhydderch.
Mae darnau o straeon y Mabinogi a’r chwedlau sydd yn Llyfr Gwyn Rhydderch ganrifoedd os nad mwy o flynyddoedd yn hŷn na’r llyfr ei hun.
Cyn eu bod yn cael eu hysgrifennu roedd y straeon yn cael eu trosglwyddo o un genhedlaeth i’r llall drwy eu hadrodd. Byddai pobl yn clywed y stori, yn ei dysgu, a’i hadrodd eto i rywun arall, ac fel hyn y byddai’r stori’n aros yn fyw.
Adrodd straeon oedd un o’r ffyrdd roedd Cymry’n arfer cymdeithasu, a byddai pobl gyffredin yn dod at ei gilydd gyda’r nos i adrodd a chlywed straeon. Roedd y bobl gyfoethog hefyd yn hoffi clywed straeon ac yn talu pobl i’w hadrodd. Y Cyfarwydd oedd y gair oedd yn cael ei ddefnyddio am adroddwr y stori, ac mae’n dal i gael ei ddefnyddio heddiw i ddisgrifio person sy’n medru adrodd straeon yn dda.
Testun o lyfryn: Treasures at The National Library of Wales: Manuscripts
Cwestiynau posib
- Ydych chi wedi clywed am chwedlau’r Mabinogi?
- Beth ydy chwedl?
- Sut mae stori ar lafar yn wahanol i wylio ffilm/rhaglen deledu?
- Oedd elfennau o’r stori yn cynnwys hud a lledrith?
Gweithgareddau posib
- Ymchwiliwch rôl y Cyfarwydd.
- Darllenwch un o straeon y Mabinogi.
- Ymarfer y grefft o gofio ac ail-ddweud stori.
- Creu comic/fideo am un o'r straeon.
Profiadau dysgu
(sydd yn deillio o’r datganiadau o’r hyn sy’n bwysig)
Ieithoedd, Llythrennedd a Chyfathrebu
- Iaith a pherthyn
- Gwrando a deall
- Archwilio llenyddiaeth
- Deall llenyddiaeth
- Ymateb i lenyddiaeth
Dyniaethau
- Deall y gorffennol
- Newidadau dros amser
- Cyfraniad at gymdeithas
Y Celfyddydau Mynegiannol
- Datblygu technegau creadigol
- Archwilio diben ac ystyr