Llawysgrifau yn yr Oesoedd Canol

Roedd llawysgrifau fel arfer yn cael eu gwneud o groen dafad neu groen gafr, a gafodd ei lanhau, ei ymestyn, a’i sychu i greu taflenni memrwn. Byddai’r taflenni hyn yn cael eu plygu i greu plygion; gwnaeth pedair taflen wyth tudalen (neu bifolia), pob un ag ochr recto a verso yn dibynnu ar yr ochr cnawd neu wallt y memrwn. I greu cyfrol, byddai nifer o blygion yn cael eu rhwymo at ei gilydd. Roedd hon yn broses drud a gymerodd lawer o amser, ac roedd yr angen i osgoi gwastraff, a’r amherffeithrwydd naturiol y deunydd, yn golygu mai anaml y byddai tudalennau’n gyson. Felly cyn ysgrifennu ar dudalen, fel arfer roedd yr ysgrifwr yn pigo tyllau yn yr ymylon a mesur y tudalen gyda llinellau llorweddol a fertigol er mwyn sicrhau cysondeb. Byddai lleoedd yn cael eu gadael ar y dudalen ar gyfer addurniadau, gan nad oedd yr ysgrifwr a’r addurnwr yr un person bob amser.

Defnyddiwyd nifer o wahanol liwiau ar gyfer addurno, wedi ei wneud o ddeunyddiau naturiol yn amrywio o ran cost a phrinder. Gellid gwneud yr inc a ddefnyddir ar gyfer testun yng Nghymru’r Oesoedd Canol o fustl derw (neu gallotannic), a allai ddangos fel lliw brown tywyll, ond gellid gwneud llawer o liwiau eraill o seiliau powdr, fel coch ac oren o blwm coch (neu minium); gwyn o blwm gwyn; gwyrdd o halwynau copr; a glas o lapis lazuli. Byddai’r rhain i gyd yn gymysg ag asiant rhwymo fel gum Arabic. Ond peidiwch â rhoi cynnig ar hyn gartref – roedd llawer o’r paent hyn yn wenwynig! Roeddent hefyd yn ddrud, felly roedd addurno llawysgrifau yn arwydd o noddwr cyfoethog.

Mae’n debyg mai’r math mwyaf cyffredin a symlaf o addurno oedd llythrennau coch. Gellir gweld hyn mewn llawer o lawysgrifau Cymreig canoloesol a fei’i defnyddiwyd ar gyfer priflythrennau a phenawdau.

Gweld y blog yn llawn

 

Posted: 07-06-2021

• Beth yw llawysgrif?
• Pam fod llawysgrif yn unigryw?
• Pam fod llawysgrifau yn werthfawr i haneswyr?
• Pam oedd rhaid i’r mynachod fod yn ofalus tra’n ysgrifennu llawysgrifau?

• Ymchwilio llawysgrifau o’r Oesoedd Canol.
• Ymarfer caligraffi.
• Creu llawysgrif eich hunain.

(sydd yn deillio o’r datganiadau o’r hyn sy’n bwysig)

Dyniaethau

• Deall y gorffennol
• Newidadau dros amser
• Cyfraniad at gymdeithas

Ieithoedd, Llythrennedd a Chyfathrebu

• Iaith a pherthyn
• Gwrando a deall
• Llawysgrifen

Y Celfyddydau Mynegiannol

• Datblygu technegau creadigol
• Archwilio diben ac ystyr
• Datblygu a mireinio dyluniadau
• Deall cyd-destun mewn gweithiau creadigol