Symud i'r prif gynnwys
  1. Hafan
  2. Darganfod & Dysgu
  3. Addysg
  4. Adnoddau dysgu

Pecyn cymorth addysg a dysgu

Cefndir

System yn Ne Affrica oedd apartheid oedd yn gwahanu pobl ar sail lliw eu croen a barhaodd rhwng 1948 a 1991. Roedd Apartheid yn gwahaniaethu yn erbyn pobl Du neu Frown ac yn sicrhau bod De Affrica yn cael ei dominyddu yn wleidyddol, yn gymdeithasol ac yn economaidd gan boblogaeth leiafrifol gwyn y genedl.

Roedd llawer o bobl yng Nghymru a’r Deyrnas Unedig yn anghytuno ag apartheid ac yn protestio pan ddaeth timau chwaraeon o Dde Affrica ar daith o amgylch Prydain. Ceisiodd y protestwyr amharu ar deithiau criced a rygbi De Affrica yn bennaf - doedd chwaraewyr Du ddim yn cael chwarae i'r tîm. Roedd pobl yn dechrau dysgu am wirionedd ofnadwy apartheid - serch hynny nid oedd y byd chwaraeon am wrando. Yn ystod taith Rygbi De Affrica ym 1969 bu protestio yn erbyn apartheid tu allan i nifer o gemau rygbi, ond gwelwyd un o'r digwyddiadau mwyaf ar y 15fed o Dachwedd yn San Helen, Abertawe. Bu wrthdaro ffyrnig rhwng protestwyr a’r heddlu, gyda dros 100 wedi’u hanafu gan gynnwys 11 o blismyn.

Mwy o wybodaeth

Cwestiynau posib i'w trafod

  • Beth yw apartheid?
  • Pwy oedd Nelson Mandela?
  • Pam roedd pobl o Gymru yn protestio yn erbyn timau chwaraeon o Dde Affrica?
  • Pwy yw Peter Hain?
  • Pam dderbyniodd Peter Hain lythyrau bygythiol?
  • Beth ddigwyddodd yn Abertawe ar 15 Tachwedd 1969?
  • Pam mae'n cael ei adnabod fel Brwydr Abertawe?
  • Sut mae'r orymdaith protest hwn yn cymharu â gorymdeithiau protest hawliau sifil mwy diweddar?

Syniadau am weithgareddau

  • Cymharwch amrywiaeth timau rygbi o Dde Affrica yn 1969 â rhai heddiw.
  • Ymchwiliwch apartheid yn Ne Affrica a'r rhan a chwaraeodd Nelson Mandela.
  • Ymchwilio mudiad gwrth-apartheid yng Nghymru a’r DU a’u gweithgareddau.
  • Archwiliwch archif Peter Hain i gael mwy o wybodaeth am yr hyn a ddigwyddodd yn ystod 'Brwydr Abertawe'.
  • Gwyliwch fideos o brotestiadau gwrth-apartheid yng Nghymru.
  • Copïwch arddull poster 'Racism is a Poison' gan Paul Peter Piech.

Profiadau dysgu

(sy'n deillio o'r datganiadau o'r hyn sy'n bwysig)

Ieithoedd, Llythrennedd a Chyfathrebu
  • Iaith a pherthyn
  • Gwrando a deall
  • Deall safbwyntiau
Y Celfyddydau mynegiannol
  • Cynrychioli hunaniaethau personol, cymdeithasol a diwylliannol
  • Archwilio pwrpas ac ystyr
Y Dyniaethau
  • Pwysigrwydd cymdeithasol a diwylliannol
  • Hunaniaeth
  • Tebygrwydd a gwahaniaethau cymdeithasol
  • Deall hawliau dynol
  • Dehongli ffynonellau a gwybodaeth
  • Datblygu llwybrau ymholi
  • Systemau llywodraethu

 

Archif Yr Arglwydd Peter Hain

Mae'r Arglwydd Peter Hain yn gyn-wleidydd Prydeinig ac yn weithredwr gwrth-apartheid. Bu'n ymwneud â threfnu protestiadau yn erbyn timau criced a rygbi De Affrica. Roedd yn fyfyriwr 19 oed ac yn ymgyrchydd gwrth-hiliaeth pan ddigwyddodd y brotest yn Abertawe ym 1969. Roedd y protestwyr gwrth-apartheid yn ceisio taflu goleuni ar yr erchyllterau oedd yn digwydd yn Ne Affrica, ond nid oedd pawb ar eu hochr. Fel y dywedodd Peter Hain - “A dweud y gwir roedd yn ddeialog gyda’r byddar rhwng protestwyr gwrth-apartheid, a chwaraewyr a gwylwyr. Fe wnaethon ni geisio ymgysylltu â nhw i ddweud eu bod yn cyd-weithio gyda’r system fwyaf creulon a hiliol yn y byd, ond roedden nhw’n meddwl ein bod ni’n ymyrryd â'u gêm - ac roedden nhw wir yn ein casáu ni am wneud hynny.” (Lloyd, M. 2019)

Ymchwiliwch eitemau o archif Peter Hain sy'n ymwneud â Brwydr Abertawe, 1969 a'r Mudiad Gwrth-Apartheid.

Cwynion am yr heddlu gan brotestwyr yn Abertawe

Cwynion am yr heddlu gan brotestwyr yn Abertawe

Trawsgrifiad

Llythyrau bygythiol a dderbyniwyd gan Peter Hain

Llythyrau bygythiol a dderbyniwyd gan Peter Hain

Trawsgrifiad

Posteri wedi eu creu gan y mudiad gwrth-apartheid

Posteri wedi eu creu gan y mudiad gwrth-apartheid

Taflenni wedi eu creu gan y mudiad gwrth-apartheid

Taflenni wedi eu creu gan y mudiad gwrth-apartheid

Sut y protestiodd pobl o Gymru yn erbyn apartheid

Gwaith celf

Racism is a Poison print

Paul Peter Piech, Racism is a Poison Remember South Africa

Ganed yr artist graffeg a gwneuthurwr printiau Paul Peter Piech yn Brooklyn, Efrog Newydd ym 1920, ond symudodd i Gymru yn yr 1980au. Dros bum degawd cynhyrchodd brintiau trawiadol yn ymwneud â themâu cymdeithasol a gwleidyddol, gan gyfuno ei llythrennu sgwarog â gwaith celf lliwgar a beiddgar i greu arddull wirioneddol unigryw.

Clip o Archif Ddarlledu Cymru

Ymchwiliwch Archif Ddarlledu Cymru 

Astudiaeth achos

Mae prosiect Cymunedau Cymru wedi cefnogi Ysgol Gynradd Sgeti i ddysgu mwy am brotestiadu gwrth-apartheid ym ‘Mrwydr Abertawe’, 1969, apartheid yn Ne Affrica, Nelson Mandela a’r symudiad Gwrth-Apartheid yng Nghymru. Roedd ymchwilio ddigwyddiad lleol wedi creu ymwybyddiaeth o achos rhyngwladol. Cafodd y dywgyr gyfle i:

  • Bori drwy archif Peter Hain am y protestiadau gwrth-apartheid.
  • Gwrando ar Ricardo Erasmus yn rhannu ei brofiad o fyw yn Ne Affrica ac ystyr y gair Ubuntu. 
  • Creu posteri gwrth-apartheid/Ubuntu gydag artist lleol Sarah Hopkins yn seiliedig ar boster ‘Racism is a Poison’ Paul Peter Piech. 
  • Gwrando ar Peter Hain yn esbonio ei rôl yn y mudiad gwrth-apartheid pan ymwelodd â'r ysgol.

 

Collage of photos
Funded by Welsh Government

Adnoddau allanol

Rhowch eich barn

Llenwch ein holiadur byr fel y gallwn ddefnyddio'ch sylwadau i wella ein gwasanaethau.

Danfonwch eich sylwadau

Cefnogwch ni trwy gyfrannu

Diogelu Cof y Genedl

Sefydlwyd y Llyfrgell gan roddion pobl Cymru, a gyda'n gilydd gallwn barhau'r traddodiad. Cyfrannwch i warchod ein treftadaeth i genedlaethau'r dyfodol. Bydd pob rhodd yn gwneud gwahaniaeth.