Thomas Picton: Arwr neu ddihiryn?

Mae Thomas Picton bellach yn cael ei gofio’n bennaf am ei orchestion yn ystod Rhyfel y Penrhyn ac am fod y swyddog uchaf ei reng a laddwyd yn Waterloo. Yn wir, roedd ei gerflun ymhlith y 12 cerflun o arwyr Cymreig oedd yn cael eu harddangos yn Neuadd y Ddinas, Caerdydd. Fodd bynnag, ar ddechrau'r bedwaredd ganrif ar bymtheg, yn dilyn ei gyfnod fel llywodraethwr Trinidad roedd ganddo ochr llawer tywyllach. 

Bu Picton yn llywodraethwr awdurdodaidd a chreulon yn Nhrinidad ac arweiniodd at ei brawf ym Mainc y Brenin (‘King’s Bench’) yn 1806 wedi’i gyhuddo o orchymyn artaith farnwrol ar Louisa Calderon. Merch mulatto 14 oed oedd Louisa Calderon, wedi’i chyhuddo o fod yn rhan o ddwyn arian oddi ar ddyn busnes o Port of Spain, dyn o’r enw Pedro Ruiz. Methwyd â chael cyffes trwy holi, a chyhoeddodd Picton orchymyn i ‘beri artaith ar Louisa Calderon’. Bu Louisa Calderon yn destun cosb o’r enw ‘picedu’, cosb a alwyd yn ‘Pictoning’ gan William Garrow, yr erlynydd. Ni chyfaddefodd Louisa Calderon a chafodd ei charcharu am 8 mis arall cyn cael ei rhyddhau. Cyfaddefodd Picton iddo orchymyn yr artaith, ond honnodd ei bod yn gyfreithiol o dan gyfraith Sbaen a oedd yn dal i gael ei gweinyddu yn Nhrinidad ar y pryd, er bod yr ynys dan reolaeth Brydeinig. Cafodd y rheithgor ef yn euog, ond ni chafodd Picton ei ddedfrydu a chafodd y penderfyniad ei wyrdroi’n rhannol gan reithfarn arbennig mewn ail achos ym 1808.   

Fel y nodwyd uchod, creodd yr achos deimlad a chyffro ar y pryd a thaflodd oleuni ar realiti creulon system drefedigaethol Prydain ac yn anuniongyrchol ar gaethwasiaeth drefedigaethol. Yn wir, roedd Picton wedi’i gyhuddo’n wreiddiol o nifer o gyhuddiadau eraill, gan gynnwys dienyddio dros ddwsin o gaethweision, er yn amlwg nad oedd y Cyfrin Gyngor yn ystyried y rhain yn ddigon difrifol i fynd â nhw ymhellach. Roedd Picton hefyd wedi bod yn gefnogwr i ddatblygiad planhigfeydd caethweision yn Nhrinidad ac wedi gwneud rhan o'i ffortiwn trwy hapfasnachu mewn caethweision. 

Er gwaethaf enw drwg haeddiannol Picton fel llywodraethwr trefedigaethol creulon ac unbenaethol, buan iawn yr anghofiwyd y cyfan ar ôl Waterloo. Roedd y Newgate Calendar, a oedd wedi protestio ym 1810 bod Picton, cyflawnwr y troseddau hyn, yn dal yn ddyn rhydd, erbyn 1825 yn portreadu Picton fel dioddefwr yr achos.

Detholiad wedi'i gyfieithu o flog: Hidden Histories in the historical Welsh Print Collection: The case of Louisa Calderon