Symud i'r prif gynnwys
  1. Hafan
  2. Darganfod & Dysgu
  3. Addysg
  4. Adnoddau dysgu
  5. Straeon mudo i Gymru

Pecyn cymorth addysg a dysgu

Cefndir

Mae llawer o hanes Caerdydd yn deillio o Chwyldro Diwydiannol y 18fed a’r 19eg ganrif. Y twf cyflym hwn yn y fasnach haearn a glo oedd y catalydd hefyd ar gyfer adeiladu nifer o ddociau yn ystod yr 1830au. Erbyn yr 1880au, roedd Caerdydd wedi trawsnewid o fod yn un o’r trefi lleiaf yng Nghymru i fod y fwyaf, ac roedd mwy o lo yn mynd trwy ei phorthladd nag unrhyw borthladd arall yn y byd.

Yn ystod y cyfnod hwn, datblygodd Tre-biwt ac ardal y dociau i fod yn gymuned gosmopolitan, gyda mordeithwyr o bob rhan o’r byd yn ymgartrefu yng Nghaerdydd.  Amcangyfrifir bod pobl o 50 o wledydd gwahanol o leiaf wedi setlo yn yr ardal, y daethpwyd i’w hadnabod fel Tiger Bay (ni fagodd enw Cymraeg). Bu’r setlwyr yn helpu i adeiladu’r dociau,  yn gweithio ar y llongau, ac yn cynorthwyo i wasanaethu’r ddinas ddiwydiannol a morol hon.

Gweithgareddau

Nod - Darganfod mwy am ymfudiad trigolion Tiger Bay i Gymru a’r llwyddiannau a’r heriau a wnaethant brofi.

Cwestiynau

  1. Disgrifiwch dwf cynnar Caerdydd.  Cofiwch gynnwys y cynnydd mewn ymfudo yn eich ateb.
  2. Beth oedd canlyniadau positif yr ymfudo i Tiger Bay?
  3. Yn eich geiriau eich hun, disgrifiwch achosion, digwyddiadau, ac effaith Terfysgoedd Hil Caerdydd 1919.
  4. Pa wersi allwn ni ddysgu o astudio a myfyrio ar hanes Tiger Bay?  Esboniwch eich atebion.
  5. Beth ddigwyddodd i gymuned Tiger Bay yn yr 1960au a’r 70au?

 

Straeon mudo i Gymru

Profiadau dysgu

(sy'n deillio o'r datganiadau o'r hyn sy'n bwysig)

Dyniaethau
  • Deall syniadau a safbwyntiau
  • Effaith dynol ar y byd
  • Deall y gorffennol
  • Deall hawliau dynol
  • Tebygrwydd a gwahaniaethau cymdeithasol
  • Cyfraniad at gymdeithas
  • Hunaniaeth
Iechyd a Lles
  • Empathi
  • Deall cydberthnasau
  • Teimladau ac iechyd meddwl
  • Penderfyniad cymdeithasol
  • Ymwybyddiaeth gymdeithasol

Tiger Bay

Still from Tiger Bay and the Rainbow Club II
Still from Tiger Bay and the Rainbow Club II

Tiger Bay, a elwir yn Fae Caerdydd erbyn hyn, sef ardal dociau Caerdydd, yw cymuned amlethnig hynaf Cymru.  Daeth nifer o forwyr neu weithwyr tramor yno o

  • Affrica
  • Asia
  • y Dwyrain Canol
  • Ewrop (Norwy, Sbaen, Iwerddon, yr Eidal yn benodol)
  • Y Caribî
  • Cefn gwlad Cymru

Roedd trigolion o sawl hil a chefndir gwahanol yn cymdeithasu â’i gilydd, yn priodi’i gilydd, ac yn gweithio ochr yn ochr i greu cymuned unigryw. Daethant â’u traddodiadau, eu cerddoriaeth, a’u bwydydd eu hunain, gyda’r cyfan yn cymysgu â’i gilydd i greu cymuned unigryw a bywiog.  Dechreuodd y gwaith o adfywio Tiger Bay yn yr 1950au hwyr ac mi barhaodd gyda datblygiad Bae Caerdydd.  Chwalwyd y gymuned yn yr 1960au a’r 70au wrth i’r tai gael eu dymchwel.

Defnyddiwyd yr enw ‘Tiger Bay’ mewn llenyddiaeth boblogaidd ac fel slang (yn enwedig ymhlith morwyr) ar gyfer unrhyw ddociau neu ardal glan môr a oedd yn enwog am fod yn lle peryglus.

Mae plant a dyfodd i fyny yn Tiger Bay yn cofio ymdeimlad o gymuned glos a magwraeth amlddiwylliannol hapus, ond roedd pobl o’r tu allan yn ei gweld fel ardal dlawd, garw, a pheryglus hyd yn oed.  Roedd trigolion niferus Tiger Bay yn wynebu hiliaeth ac amheuaeth.

Serch yr heriau hyn, gwnaeth y gymuned gyfraniadau pwysig mewn meysydd fel:

  • cerddoriaeth
  • chwaraeon
  • diwylliant

Canlyniadau’r ymfudo i Tiger Bay

  • Amrywiaeth Ddiwylliannol:  Wrth i bobl o gefndiroedd gwahanol ddod i Tiger Bay, daeth yr ardal yn bair diwylliannol, a oedd yn cynnig cyfle i ddysgu am wahanol draddodiadau a ffyrdd o fyw.
  • Integreiddio Cymdeithasol:  Roedd hi’n anodd i bawb addasu a chyd-dynnu  gyda chymaint o wahaniaethau diwylliannol rhwng y trigolion.
  • Tensiwn: Roedd rhai o’r trigolion yn teimlo bod eu swyddi dan fygythiad a bod y mewnfudwyr yn dwyn gwaith oddi arnynt.
  • Cysylltiadau Cymdeithasol Gyda mwy o bobl yn symud i mewn, roedd mwy o gyfleoedd i wneud ffrindiau ac ehangu cylchoedd cymdeithasol.
  • Pwysau o ran Tai:  Cynyddodd y galw am dai yn sgil y mewnfudo, gan arwain at brisiau rhent uwch, a’i gwnaeth hi’n anoddach i rai o’r trigolion allu fforddio byw yn eu cymdogaeth eu hunain.
  • Bwyd:  Cyflwynodd y newydd-ddyfodiaid fwydydd gwahanol, gan wneud y sin fwyd leol yn fwy cyffrous.
  • Rhwystrau Ieithyddol a Diwylliannol:  Roedd cyfathrebu’n her am fod pobl yn siarad ieithoedd gwahanol, neu am fod ganddyn nhw normau diwylliannol unigryw, a oedd yn gofyn am fwy o ymdrech i gau’r bylchau.
  • Hwb Economaidd:  Mae mewnfudo yn aml yn dod â gweithlu ffres, sy’n cyfrannu at dwf economaidd drwy greu swyddi newydd a chefnogi busnesau lleol.
Tiger Bay and The Rainbow Club - I

Fideo: Tiger Bay and The Rainbow Club - I

Mae’r dathliad llawen hwn o Gaerdydd amlddiwylliannol yn dangos cymuned lewyrchus Tiger Bay yn y 1960au cynnar.

Terfysgoedd Hil 1919

Race Riots at Cardiff; Abergavenny Chronicle, 20/06/1919
Race Riots at Cardiff; Abergavenny Chronicle, 20/06/1919

Ffynhonnell: Papurau Newydd Cymru (llyfrgell.cymru)

Mae’r dathliad llawen hwn o Gaerdydd amlddiwylliannol yn dangos cymuned lewyrchus Tiger Bay yn y 1960au cynnar.

Achosion

  • Cystadleuaeth Economaidd:  Ar ôl Y Rhyfel Byd Cyntaf, roedd amodau economaidd yn anodd, ac roedd mwy o gystadleuaeth am swyddi a thai.  Cyfrannodd y straen economaidd hwn at densiynau rhwng grwpiau ethnig gwahanol.
  • Rhagfarn Hiliol: Roedd yna lefel sylweddol o ragfarn hiliol a senoffobia tuag at fewnfudwyr nad oedd yn wyn, yn enwedig rhai o’r Caribî a rhannau eraill o’r Ymerodraeth Brydeinig.  Roedd rhai yn gwrthwynebu perthnasoedd rhwng menywod gwyn a dynion du.
  • Digwyddiad yn Nhre-biwt:  Sbardunwyd y terfysgoedd gan ddigwyddiad penodol ar 11 Mehefin 1919, pan gyhuddodd dynes wen ddyn du o geisio ymosod arni yn ardal Tre-biwt o Gaerdydd.  Taniodd y cyhuddiad hwn densiynau hiliol oedd yn bodoli ar y pryd.

Digwyddiad

  • Dwysâd: Yn dilyn y cyhuddiad, dwysaodd y tensiynau’n gyflym, gan arwain at wrthdaro rhwng trigolion gwyn Tre-biwt a’r rhai nad oedd yn wyn.
  • Trais: Lledaenodd y trais trwy’r ddinas gyfan, gyda therfysgwyr yn ymosod ar eiddo, gan gynnwys cartrefi a busnesau, oedd yn aml yn berchen i drigolion nad oedd yn wyn.
  • Ymateb yr Heddlu:  Cafodd yr heddlu drafferth i reoli’r sefyllfa ar y dechrau, ond yn y pen draw tawelwyd y terfysgwyr gyda chymorth y lluoedd milwrol.
  • Marwolaethau:  Yn drist iawn, bu farw tri dyn yn ystod y Terfysgoedd Hil.

Effaith

  • Anafiadau a Difrod: Anafwyd nifer o bobl yn ystod y terfysgoedd a gwnaed difrod sylweddol i eiddo, gyda nifer o gartrefi a busnesau’n cael eu dinistrio.
  • Hollti’r Gymuned: Arweiniodd y terfysgoedd at fwy o raniadau a thensiynau hiliol o fewn y gymuned, gan wneud hi’n anodd i grwpiau ethnig gwahanol gyd-fyw’n heddychlon.
  • Cynyddu Ymwybyddiaeth:  Mi wnaeth y digwyddiadau yng Nghaerdydd dynnu sylw at ragfarn hiliol a gwahaniaethu yn y DU, gan arwain at fwy o ymwybyddiaeth a mwy o alw am newid cymdeithasol.
  • Gwaddol:  Mae Terfysgoedd Hil Caerdydd 1919 yn ddigwyddiad hanesyddol sy’n ein hatgoffa o hyd am bwysigrwydd mynd i’r afael â thensiynau hiliol, a hyrwyddo goddefgarwch a dealltwriaeth o fewn cymdeithas.
Shirley Bassey and the Rainbow Club in Tiger Bay
Shirley Bassey and the Rainbow Club in Tiger Bay
Shirley Bassey and the Rainbow Club in Tiger Bay

Mae hanes cyfoethog ac amrywiol i’r ymfudo i Tiger Bay yng Nghaerdydd, gyda nifer fawr o straeon o lwyddiant

 

Cerddoriaeth: Roedd Tiger Bay yn fwrlwm o dalent a chreadigrwydd cerddorol. Dechreuodd nifer o gerddorion a pherfformwyr dylanwadol fel y Fonesig Shirley Bassey ac Ivor Novello eu gyrfaoedd yn yr ardal hon. Mae eu llwyddiannau wedi cael effaith barhaus ar y sin gerddoriaeth ryngwladol.

Cymuned: Roedd cymunedau mewnfudwyr yn Tiger Bay yn wynebu heriau amrywiol, gan gynnwys gwahaniaethu a chaledi economaidd. Er gwaetha’r rhwystrau hyn, roeddent yn dangos gwydnwch ac ymdeimlad cryf o gymuned, ac yn helpu’i gilydd, gan ffurfio cymuned glos.

Economi: Chwaraeodd nifer o fewnfudwyr rolau hanfodol o fewn yr economi leol, gan gynnwys y diwydiant glo a’r diwydiant llongau. Gyda’u llafur a’u sgiliau gwnaethant gyfraniad sylweddol at dwf Caerdydd fel dinas porthladd fawr.

Addysg: Mae rhai o ddisgynyddion mewnfudwyr Tiger Bay wedi cael llwyddiant nodedig mewn meysydd gwahanol, gan gynnwys ym maes addysg, gwleidyddiaeth, chwaraeon a’r celfyddydau. Mae Betty Campbell, sef y pennaeth ysgol croenddu cyntaf yng Nghymru – a oedd yn athrawes hanes pobl dduon arloesol, wedi’i choffau gyda cherflun yng nghanol Caerdydd.

Diwylliant: Trwy gyfuno gwahanol elfennau diwylliannol yn Tiger Bay crëwyd tirwedd ddiwylliannol unigryw a deinamig. Mae’r cyfuniad hwn o ddiwylliannau a thraddodiadau’n dal i gael ei ddathlu yn ardal Bae Caerdydd trwy gyfrwng digwyddiadau, gwyliau a sefydliadau diwylliannol.

Newid mawr yn Tiger Bay

Cafodd Tiger Bay yng Nghaerdydd, ei drawsnewid yn sylweddol yn ystod y 1960au a’r 70au fel rhan o brosiect adnewyddu trefol. Roedd yr ardal, a oedd unwaith yn borthladd glo prysur ac yn ganolbwynt diwydiannol, wedi dirywio'n economaidd. Roedd diweithdra ar raddfa uchel yn yr ardal. Nid oedd gan rai tai doiledau nac ystafelloedd ymolchi dan do ac wedi mynd yn adfail ymhellach.

Roedd y prosiect adnewyddu trefol yn cynnwys dymchwel llawer o'r Tiger Bay gwreiddiol. Daeth adeiladau fflatiau uchel yn lle strydoedd teras y dociau. O ganlyniad, cafodd llawer o drigolion eu dadleoli a'u symud i rannau arall o'r ddinas. Disgrifiodd Neil Sinclair, hanesydd a groniclodd stori Tiger Bay ailadeiladu’r ardal yn y 1960au fel “trasiedi”. Dywedodd Neil “Yn hytrach nag adnewyddu tai fesul cam fel y gwnaethon nhw yn Grangetown cyfagos er enghraifft, roedden nhw eisiau i ni fynd ac un ffordd o wneud hynny oedd dymchwel y cyfan.”

Arweiniodd dymchwel a chlirio Tiger Bay at adeiladu cymdogaethau newydd, gan gynnwys Butetown a Bae Caerdydd.

Tiger Bay and the World logo

Gyda diolch i Tiger Bay and the World

Funded by Welsh Government

Rhowch eich barn

Llenwch ein holiadur byr fel y gallwn ddefnyddio'ch sylwadau i wella ein gwasanaethau.

Danfonwch eich sylwadau

Cefnogwch ni trwy gyfrannu

Diogelu Cof y Genedl

Sefydlwyd y Llyfrgell gan roddion pobl Cymru, a gyda'n gilydd gallwn barhau'r traddodiad. Cyfrannwch i warchod ein treftadaeth i genedlaethau'r dyfodol. Bydd pob rhodd yn gwneud gwahaniaeth.