Symud i'r prif gynnwys
  1. Hafan
  2. Darganfod & Dysgu
  3. Arddangosfeydd arlein
  4. Llawysgrifau
  5. Cyfnod Modern Cynnar

Cyfeirnod: NLW MS 23969F

Dyma gyfrol o achau, cerddi a nodiadau hynafiaethol, dyddiedig 1766 (ond a luniwyd tua 1763-9), yn llaw'r bardd a’r uchelwr Hugh Hughes, ac sy’n dwyn y teitl ‘Llyfr Melyn Tyfrydog neu’r Gell Gymmysg’ (t. xxv). Prynwyd y gyfrol oddi wrth ddisgynyddion i Hugh Hughes yn Hydref 2007. Dyma’r llyfr achau cyntaf i gael ei ddigido yma yn y Llyfrgell Genedlaethol.

Hugh Hughes

Roedd Hugh Hughes (Huw ap Huw / Huw Huws / Y Bardd Coch o Fôn, 1693-1776) yn fardd, golygydd a chyfieithydd o Lwydiarth Esgob ym mhlwyf Llandyfrydog, Ynys Môn. Dechreuodd Hughes farddoni yn ifanc a daeth i sylw'r hynafiaethydd a’r llenor enwog Lewis Morris (Llywelyn Ddu o Fôn, 1701-1765) a’i frodyr. Daeth felly yn ganolog i gylch llenyddol Morysiaid Môn ac yn aelod gohebol o Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion, sef cymdeithas ddiwylliannol Gymreig a sefydlwyd gan Lewis Morris a’i frawd Richard yn 1751. Rai blynyddoedd cyn diwedd oes Hugh Hughes ac wedi marwolaeth ei wraig, symudodd i Fynydd y Gof Du, Caergybi, i fyw. Bu farw yno ym Mai 1776, a chladdwyd ef ym mynwent Eglwys y Plwyf, Caergybi.

Y llawysgrif

Canolbwyntia rhan gyntaf y gyfrol ar achau disgynyddion Pymtheg Llwyth Gwynedd, y mwyafrif yn deuluoedd o Fôn (tt. 1-91; rhestrir y teuluoedd ar tt. xxvii-xxix). Ychwanegwyd arfbais liwiedig teulu Llwydiarth Esgob i gyd-fynd ag ach Hugh Hughes ei hunan ar t. 40.

Cynhwysa’r gyfrol hefyd nodiadau hynafiaethol, trioedd a chynghorion ynghyd â nifer helaeth o gerddi Cymraeg, rhai wedi eu copïo o ‘Delyn Ledr’ William Morris (1705-1763), Caergybi, ac eraill o gyfrol Evan Evans, Some specimens of the poetry of the antient Welsh bards (Llundain, 1764).

Ymysg cerddi cyfoes y llawysgrif, ceir rhai gan David Ellis (1736-1795), Evan Evans (‘Ieuan Brydydd Hir’, 1731-1788), Hugh Hughes, Robert Hughes (‘Robin Ddu yr Ail o Fôn’, 1744-1785), a Goronwy Owen (1723-1769). Diweddarwyd rhai o nodiadau hynafiaethol y gyfrol gan law arall yn ddiweddarach, hyd oddeutu 1858.

Trwsiwyd ac ail-rwymwyd y llawysgrif yn y Llyfrgell Genedlaethol.  Cedwir y cloriau lledr gwreiddiol yn ddiogel gyda’r gyfrol, ynghyd â chopi o ewyllys Hugh Hughes, dyddiedig 27 Chwefror 1776, a dau ddernyn o lythyrau o’r 19eg ganrif.

Darllen pellach

  • Dafydd Wyn Wiliam, Hughes, Hugh (1693–1776), Oxford Dictionary of National Biography (Medi 2004)
  • Maredudd ap Huw, Diogelu “Llyfr Melyn Tyfrydog”, Tlysau’r Hen Oesoedd, 26 (Hydref), t. 3
  • Rhiannon Francis Roberts, Hughes, Hugh, (1693-1776), Bywgraffiadur Ar-lein

Rhowch eich barn

Llenwch ein holiadur byr fel y gallwn ddefnyddio'ch sylwadau i wella ein gwasanaethau.

Danfonwch eich sylwadau

Cefnogwch ni trwy gyfrannu

Diogelu Cof y Genedl

Sefydlwyd y Llyfrgell gan roddion pobl Cymru, a gyda'n gilydd gallwn barhau'r traddodiad. Cyfrannwch i warchod ein treftadaeth i genedlaethau'r dyfodol. Bydd pob rhodd yn gwneud gwahaniaeth.