Symud i'r prif gynnwys
  1. Hafan
  2. Darganfod & Dysgu
  3. Arddangosfeydd arlein
  4. Llawysgrifau
  5. Cyfnod Modern Cynnar

Cyfeirnod: NLW MS 23289B

Mae'r gyfrol hon yn cynnwys y copi cynharaf wedi'i ddyddio o 'Hanes teulu Gwedir' gan Syr John Wynn. Y mae'r copi, sydd wedi ei ddyddio 1669, yn llaw clerc o'r enw Thomas Rowlands. Mae'r llawysgrif wreiddiol yn Llyfrgell y Ddinas Caerdydd. Yn ogystal â'r Hanes, ceir hefyd achau a memoranda o ddechrau'r ddeunawfed ganrif.

Cefndir Hanes Teulu Gwedir

Etifeddodd John Wynn ystad Gwedir yn 1580 ac wedi hynny chwaraeodd ran flaenllaw yng ngwleidyddiaeth gogledd Cymru fel aelod seneddol a siryf. Yr oedd hefyd yn ŵr busnes blaengar: ceisiodd gychwyn diwydiant brethyn yn nyffryn Conwy ac roedd ganddo fuddiannau yng ngwaith copr Mynydd Parys. Yr oedd ganddo ymdeimlad cadarn o Gymreictod; ymddiddorai yn hanes a llenyddiaeth ei wlad a bu'n noddwr hael i feirdd. Adlewyrchir yr ymdeimlad hwn yn yr 'Hanes'.

Prif amcan yr 'Hanes' yw adrodd hanes cyndeidiau Syr John a dangos pa mor uchel oedd ei dras. Yr oedd boneddigion Cymreig y cyfnod modern cynnar yn enwog am y pwys mawr a roddent ar dras. Cyfansoddwyd yr 'Hanes' pan oedd gwerthoedd hierarchaidd yr oesoedd canol yn dal yn un o gonglfeini cymdeithas ac yr oedd tras uchelwrol yn atgyfnerthu statws a grym tirfeddiannwr. Mor bwysig oedd tras i gymdeithas y cyfnod fel y bu'n rhaid i Syr John amddiffyn ei hun o flaen y llys wedi i Thomas Prys o Blas Iolyn, ddwyn achos yn ei erbyn am honni ei fod yn disgyn yn uniongyrchol o linach Owain Gwynedd.

Cynnwys Hanes Teulu Gwedir

Ffrwyth ymchwil Syr John gan ddefnyddio cyfuniad o lyfrau hanes a ffynonellau swyddogol yw'r 'Hanes'. Yn ogystal, dibynnai ar ei gysylltiadau agos gyda beirdd, hynafieithwyr ac ysgolheigion. Dechreua Syr John drwy adrodd hanes ei hynafiaid o ganol y ddeuddegfed ganrif gan ddechrau gyda theulu Owain Gwynedd. Honnai i'w deulu ddisgyn o ail fab Owain, sef Rhodri. Prif thema'r 'Hanes' wedyn yw dilyn hynt a helynt teulu un o ddisgynyddion Rhodri, Hywel ap Dafydd, yn ystod blynyddoedd cythryblus yr oesoedd canol diweddar. Mae'n edrych ar sut y ffynnodd y teulu yn ystod y cyfnod hwn er gwaethaf anawsterau cymdeithasol ac economaidd gan fynd ymlaen i ymsefydlu yng Ngwedir.

Oherwydd prinder ffynonellau hanes Cymru o ddechrau'r cyfnod modern cynnar y mae'n ffynhonnell hynod o bwysig. Er hyn, nid yw'n gwbl ddibynadwy. Weithiau, pan oedd bwlch yn yr hanes, defnyddiodd Syr John ei ddychymyg i'w lenwi. Hefyd, ceir nifer o straeon a thraddodiadau ynddo lle nad oes sail hanesyddol o gwbl i'w cefnogi.

Darllen pellach

  • Sir John Wynn. History of the Gwydir family and memoirs. Edited by J. Gwynfor Jones. Llandysul : Gwasg Gomer, 1990.
  • J. Gwynfor Jones. Syr John Wynn. Caernarfon : Gwasg Pantycelyn, 1991.
  • J. Gwynfor Jones. The Wynn family of Gwydir. Aberystwyth : Centre for Educational Studies, 1995.

Rhowch eich barn

Llenwch ein holiadur byr fel y gallwn ddefnyddio'ch sylwadau i wella ein gwasanaethau.

Danfonwch eich sylwadau

Cefnogwch ni trwy gyfrannu

Diogelu Cof y Genedl

Sefydlwyd y Llyfrgell gan roddion pobl Cymru, a gyda'n gilydd gallwn barhau'r traddodiad. Cyfrannwch i warchod ein treftadaeth i genedlaethau'r dyfodol. Bydd pob rhodd yn gwneud gwahaniaeth.