Symud i'r prif gynnwys
  1. Hafan
  2. Darganfod & Dysgu
  3. Arddangosfeydd arlein
  4. Llawysgrifau
  5. Cyfnod Modern

Cyfeirnod: Llsgr. 22846D

Mae'r mwyafrif o'r llythyrau a gyflwynir yma gan Henry Jones (1824-52) a ymfudodd i Holland Patent, Efrog Newydd, yn 1850, a'i chwaer, Mary Jones (1831-61), a fudodd i Ballarat, New South Wales yn 1856. Maent wedi'u cyfeirio at aelodau o'u teulu yn Llanfihangel-y-Pennant, Gwynedd. Hefyd ceir penillion gan Mary Jones, 'Hiraeth am fy ngwlad' (ff. 39-40).

Mudo i America

Er bod y niferoedd o Gymry a fudodd i America ac Awstralia yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg yn is o lawer nac o wledydd llai diwydiannol, megis Iwerddon, gadawodd nifer sylweddol o Gymry yn y gobaith o fywyd gwell. Amcangyfrifir bod tua 60,000 o bobl wedi mynd o Gymru i'r Unol Daleithiau yn ystod y cyfnod 1850-70.

Awgrymwyd nifer o ffactorau am fudo o Gymru yn ystod blynyddoedd canol y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Yr oedd llawer o'r tenant ffermwyr a gweision fferm Cymreig yn byw mewn tlodi. Hefyd, golygai'r ansefydlogrwydd yn y marchnadoedd glo a dur bod cyflogaeth llawer o'r gweithwyr dur a'r glowyr yn annibynadwy.

Pan siaradai radicaliaid fel Samuel Roberts ('S.R.'; 1800-85) a Michael D. Jones (1822-98) o blaid ymfudo, yr oedd llawer yn barod i wrando. Gwelwyd ymfudo'n aml fel cyfle i fod yn berchen ar dir mewn cyfnod pan oedd y mwyafrif o dir Cymru yn nwylo'r bonedd. Aeth eraill i weithio yng nglofeydd a chwareli yr ardaloedd diwydiannol.

Heidiodd llawer o'r ymfudwyr yma i gymunedau o Gymry America, fel Cambria yn Pennsylvania, Gallia yn Ohio ac Oneida yn nhalaith Efrog Newydd. Ymfudodd cymaint o Gymry i Wisconsin fel y bu angen cyfieithu cyfansoddiad y dalaith i'r Gymraeg.

Yr achos enwocaf o ymfudiad Cymreig oedd yr ymgais a wnaed gan Michael D. Jones ac eraill i sefydlu gwladychfa ym Mhatagonia, yr Ariannin. Glaniodd yr ymfudwyr Cymreig cyntaf ym Mhorth Madryn yn 1865 ac mae poblogaeth fechan o drigolion sy'n medru'r Gymraeg yn parhau yno hyd heddiw.

Ymfudo i Awstralia

Erbyn i Mary Jones ymfudo i Ballarat yn 1856 yr oedd llawer o ymfudwyr Cymreig eraill eisoes wedi ymsefydlu yno. Cyrhaeddodd nifer fawr yn ystod y rhuthr am aur a gafwyd yn yr 1850au. Yr oedd gan y mwyafrif o'r trefi a'r dinasoedd mawrion yn Awstralia gapeli Cymraeg ac roedd rhai'n cynnal eisteddfod flynyddol. Er hyn, ni oroesodd y diwylliant Cymreig mor hir yma ag a wnaeth ym Mhatagonia a rhai rhannau o America. O fewn cyfnod byr cymhathwyd y Cymry i mewn i brif ffrwd cymdeithas a diwylliant Awstralia.

Cynnwys y llythyron

Ymgartrefodd Henry Jones mewn ardal lle roedd poblogaeth Gymreig eisoes yn bodoli. Yn Holland Patent, Talaith Efrog Newydd heddiw mae gan dros 16% o'r boblogaeth wreiddiau Cymreig. Yn ei lythyron hir a manwl disgrifiai ei gartref newydd a'i fywyd gan gyfeirio at fewnfudwyr Cymreig eraill. Yn anffodus, bu fyw am 2 flynedd yn unig ar ôl cyrraedd ei gartref newydd.

Pan ddechreuai llythyrau Mary roedd hi'n byw yn y Trallwng ond yna teithiodd o Lerpwl i Awstralia ar long o linell y White Star. Yn un llythyr mae hi'n disgrifio'i thaith, bywyd ar fwrdd y llong a rhai o'i chyd-deithwyr. Tra roedd hi'n byw yn Awstralia lluniodd faled o'r enw 'Hiraeth am fy ngwlad'. Cyhoeddwyd honno ar ôl ei marwolaeth yn 1861.

Darllen pellach

Rhowch eich barn

Llenwch ein holiadur byr fel y gallwn ddefnyddio'ch sylwadau i wella ein gwasanaethau.

Danfonwch eich sylwadau

Cefnogwch ni trwy gyfrannu

Diogelu Cof y Genedl

Sefydlwyd y Llyfrgell gan roddion pobl Cymru, a gyda'n gilydd gallwn barhau'r traddodiad. Cyfrannwch i warchod ein treftadaeth i genedlaethau'r dyfodol. Bydd pob rhodd yn gwneud gwahaniaeth.