Symud i'r prif gynnwys
  1. Hafan
  2. Catalogau & Chwilio
  3. Am ein casgliadau
  4. Deunydd printiedig
  5. Cylchgronau Cymreig

Araf fu dechreuadau'r wasg gyfnodol yng Nghymru. Ym 1735 yr ymddangosodd Tlysau yr hen oesoedd, y cylchgrawn Cymraeg cyntaf, a hynny o wasg Lewis Morris yng Nghaergybi ym Môn. 

Y cylchgronau Cymreig cyntaf

Sylweddolai golygydd Tlysau yr Hen Oesoedd fod y diwylliant Cymraeg yn gwanychu wrth i'r uchelwyr Seisnigo a throi cefn ar y traddodiad barddol. Ymgais oedd y Tlysau felly i ddarparu llenyddiaeth ddifyr ac ennyn diddordeb y Cymry yn eu hiaith a'u llên. Serch hynny, ni bu'r fenter yn llwyddiannus, a hyd y gwyddys un rhifyn yn unig a gyhoeddwyd.

Yn 1770 cafwyd yr ymgais nesaf at sefydlu cylchgrawn Cymraeg pan ymddangosodd Trysorfa Gwybodaeth, neu Eurgrawn Cymraeg. Cyhoeddwyd 15 o rifynnau pythefnosol o'r cylchgrawn dan olygyddiaeth Josiah Rees, gweinidog Undodaidd yng Nghwm Tawe. Mae eu cynnwys yn adlewyrchu diddordebau'r golygydd yn hanes a llên Cymru. Nid yw'n amherthnasol sylwi i un o'i feibion, Owen Rees, ddod yn gyfaill i Walter Scott a Robert Southey, a'i fod yn un o bartneriaid cwmni cyhoeddi Longman.

Cylchgronau dadleuol

Yn ystod degawd olaf y 18fed ganrif cyhoeddwyd 3 chylchgrawn a oedd yn nodedig am eu cynnwys dadleuol. Ym 1793 yr ymddangosodd Y Cylchgrawn Cynmraeg dan olygyddiaeth Morgan John Rhys, gweinidog gyda'r Bedyddwyr. Hwn oedd y cyfnodolyn cyntaf yn Gymraeg a ymdriniodd â phynciau gwleidyddol megis:

  • heddwch
  • y fasnach mewn caethion
  • rhyfela

Fe'i hargraffwyd yn Nhrefeca, Machynlleth a Chaerfyrddin, a thybir mai'r rheswm am y symud cyson hwn oedd bod ofn erlid ar yr argraffwyr oherwydd y syniadau gwleidyddol a geid yn y cyhoeddiad. Yn y diwedd ymfudodd ei olygydd i America lle sefydlodd bapur newydd byrhoedlog yn dwyn y teitl The Western Sky yn Philadelphia ym 1798.

Yr oedd The Miscellaneous Repository, neu y Drysorfa Gymmysgedig(1795), ac Y Geirgrawn (1796), yn gylchgronau o'r un natur, - y naill dan olygyddiaeth Thomas Evans ('Tomos Glyn Cothi'), gweinidog Undodaidd, a'r llall dan olygyddiaeth David Davies, Treffynnon. Mae egwyddorion y Chwyldro yn Ffrainc yn lefeinio'r 2 gyhoeddiad fel ei gilydd, ond byr fu eu gyrfa, a hynny'n bennaf oblegid yr erlid ffyrnig a fu ar eu golygyddion.

Rhowch eich barn

Llenwch ein holiadur byr fel y gallwn ddefnyddio'ch sylwadau i wella ein gwasanaethau.

Danfonwch eich sylwadau

Cefnogwch ni trwy gyfrannu

Diogelu Cof y Genedl

Sefydlwyd y Llyfrgell gan roddion pobl Cymru, a gyda'n gilydd gallwn barhau'r traddodiad. Cyfrannwch i warchod ein treftadaeth i genedlaethau'r dyfodol. Bydd pob rhodd yn gwneud gwahaniaeth.