Adroddiad Gwallter Mechain i'r Bwrdd Amaeth

Mae adroddiadau y Bwrdd Amaeth a gyhoeddwyd rhwng 1800 a 1815 yn bwrw goleuni sylweddol ar economi a chymdeithas yng nghefn gwlad Cymru ar droad y 19eg ganrif.

• Vol. I: Brecon, Caermarthen, Cardigan, Glamorgan, Pembroke, Radnor
• Vol. II: Brecon, Caermarthen, Cardigan, Glamorgan, Pembroke, Radnor
• Vol. III: Anglesey, Caernarvon, Denbigh, Flint, Meirionydd, Montgomery

Y Bwrdd Amaeth

Sefydlwyd y Bwrdd Amaeth gan Syr John Sinclair yn dilyn ei 'Plan for Establishing a Board of Agriculture and Internal Improvement' (1793). Derbyniodd y bwrdd grant o £3000 y flwyddyn ac roedd yn cynnwys 31 aelod cyffredin a llywydd, pob un ohonynt yn fonheddwyr neu'n uchelwyr cefnog. Comisiynodd y Bwrdd gyfres o 'Adroddiadau Sirol' o arolygon a chyfrifon ystadegol gyda'r bwriad o gyhoeddi 'Adroddiad Cyffredinol'ar gyflwr amaeth drwy Gymru a Lloegr. Gobaith Sinclair oedd gweld yr adroddiad yn cynnau ysbryd newydd o fenter, abrawf a chynhyrchaeth yn y gymuned amaethyddol.

Yn 1797 apwyntiwyd Walter Davies ('Gwallter Mechain') i ymgymryd â'r arolwg o ogledd Cymru. Gwnaed cymaint o argraff ar Sinclair gan ei gynnydd cyflym, fe'i comisiynwyd i wneud arolwg o siroedd de Cymru hefyd.

Pwy oedd Walter Davies?

Ganed Walter Davies (1761-1849) yn Llanfechain, Sir Drefaldwyn. Wedi graddio o Goleg y Drindod, Caergrawnt yn 1795 fe'i hordeiniwyd yn 1795 aeth yn gurad Meifod, ac wedi hynny i Ysbyty Ifan, Sir Ddinbych. Yn 1807 daeth yn unig beriglor Manafon, Sir Drefaldwyn cyn symud i Lanrhaeadr-ym-Mochnant ym 1837.

Roedd Walter Davies yn fardd toreithiog, yn hynafiaethydd ac yn feirniad llenyddol. Roedd ganddo hefyd gysylltiadau agos â chylchoedd Cymry Llundain. Ceir casgliad o dros 300 o'i lawysgrifau, gan gynnwys llyfrau nodiadau maes o'i deithiau drwy Gymru ar gyfer llunio ei adroddiadau, yn y Llyfrgell Genedlaethol.

Yr arolygon amaethyddol o Gymru

Cyhoeddwyd yr arolygon mewn 3 cyfrol argraffedig yn 1810 a 1815. Mae pob un yn cynnwys cyfoeth o wybodaeth am arferion amaethyddol ar hyd Cymru yn ogystal ag economi amaethyddol a gwleidyddol yn y cyfnod. Mae sylw Walter Davies at fanylion yn darparu adroddiad ar

• gyflwr ffermydd;
• adeiladau amaethyddol;
• reolaeth ystadau;
• brydlesau a degymau;
• y mathau o dda byw a fagwyd; a'r
• math o gnydau a dyfwyd

Mae'r arolygon hefyd yn cymeradwyo gwelliannau oedd wedi digwydd yn y rhanbarthau ac yn awgrymu ardaloedd ar gyfer datblygiadau pellach mewn dulliau amaethyddol er lles y ffermwr ac economi cefn gwlad.

Darllen Pellach

• David Ceri Jones, 'The Board of Agriculture, Walter Davies ('Gwallter Mechain') and Cardiganshire, c. 1794-1815', Ceredigion, 14 (2001), 79-100

• Mari Ellis, 'Gwallter Mechain ar ei Deithiau', Country Quest (October 1997), 48

• Rosalind Mitchison, 'The Old Board of Agriculture (1793-1822)', English Historical Review, 74 (1959), 41-69