Rhowch eich barn
Llenwch ein holiadur byr fel y gallwn ddefnyddio'ch sylwadau i wella ein gwasanaethau.
Roedd Gareth Vaughan Jones (1905–35) yn newyddiadurwr, theithiwr ac ieithydd a laddwyd gan ‘ladron’ Tsieineaidd o dan amodau amwys ym Mongolia Mewnol ym mis Awst 1935. Yn ystod ei yrfa, bu'n Ymgynghorydd Materion Tramor i David Lloyd George ac aeth ymlaen i adordd ar y Dirwasgiad Mawr yn America a Natsiaith yn yur Almaen. Mae wedi dod yn enwog yn ddweddar am fod y person cyntaf i adrodd ar y newyn yn yr Undeb Sofietaidd yn 1933, ac yn benodol am ei dystiolaeth ar yr Holodomor yn Ukraine.
Rhoddwyd yr archif i Lyfrgell Genedlaethol Cymru gan aelodau o deulu Gareth Jones; Miss G. V. Vaughan Jones; Dr Margaret Siriol Colley a Mr Nigel Colley; gyda deunydd hefyd yn rhoddedig gan Dr Prys. Morgan a phwrcas o Siop Lyfrau Dylans, Abertawe. Mae’r Llyfrgell yn cydnabod haelioni’r teulu a’u cefnogaeth barhaus i sicrhau bod archif Gareth ar gael i’r cyhoedd.
Mae’r casgliad yn cynnwys ‘dyddiadur Hitler’ enwog a gadwyd gan Jones yn ystod ei ymweliad â’r Almaen yng ngwanwyn 1933 lle disgrifia amgylchiadau byw a rhai digwyddiadau o fewn yr Almaen adeg y Natsïaid yn fuan ar ôl i Hitler ddod i rym yno. Mae hefyd yn cynnig asesiadau hynod o dreiddgar o Hitler ei hun a Goebbels. Yn Chwefror 1933, Gareth oedd y newyddiadurwr tramor cyntaf i hedfan gydag Adolf Hitler, yn dilyn ei beonodiad yn Ganghellor mis yng nghynt, i rali etholiad yn Frankfurt-am-Main.
Mae grŵp pellach o chwe dyddiadur poced yn disgrifio mewn cryn fanylder ymweliadau Jones â'r Undeb Sofietaidd rhwng 1931 a 1933, yn arbennig ei deithiau o fewn y wlad, a’r bobl mae’n eu cyfarfod. Roedd y newyn mawr yn yr Undeb Sofietaidd yn gyfrifol am filynau o farwolaethau yn Kasakhstan ac Ukraine, ac roedd Gareth Jones bron yn unigryw yn adrodd amdanynt yn y papurau newydd Prydeinig ar y pryd. Dyddiaduron Gareth Jones efallai oedd yr unig gadarnhad annibynnol o weithred waethaf Stalin.
Nid yw Llyfrgell Genedlaethol Cymru yn gyfrifol am gynnwys gwefannau allannol.
Diolch i gefnogaeth ariannol hael gan Gynghrair Menywod Cenedlaethol America Wcrain, Sefydliad Hawliau Sifil Canada Wcrain a Sefydliad Teulu Temerty, mae detholiad o ffeiliau o archif Gareth Vaughan Jones wedi cael eu digido ac mae nhw ar gael am ddim. Mae dolenni i'r ffeiliau sydd wedi'u digido yn y catalog a dolennu i’r ffeiliau yn ôl thema isod.
Yn 1931 aeth Jones i’r Undeb Sofietaidd a wnaeth nodiadu manwl yn ei ddyddiaduron o’r daith.
Aeth Jones i’r Undeb Sofietaidd unwaith eto yn 1933 er mwyn cofnodi’r gwirionedd am y newyn mawr yno, gan deithio yn benodol i’r Wcrain.
Yn 1934 ac 1935 aeth Jones ar daith o gwmpas y byd a chofnododd y daith yn fanwl yn ei ddyddiaduron.
Dyddiaduron Jones o’i deithiau amrywiol yn cofnodi sgyrsiau a digwyddiau oedd yn sylfaen i nifer o erthyglau.
Mae’r llyfrau hyn yn cynnwys nodiadau amrywiol gan Jones tra roedd yn fyfyriwr yng Ngholeg Prifysgol Cymru, Aberystwyth a Choleg y Drindod, Caergrawnt. Mae rhai yn cynnwys nodiadau ieithyddol ond mae llawer o sylwadau ar ddatblygiadau yn Ewrop, yr Unol Daleithiau a’r Undeb Sofietaidd. Mae rhai yn dyddio o’r cyfnod pan roedd Jones yn gweithio i David Lloyd George yn Churt fel ymchwilydd ar gyfer hunangofiant Lloyd George o’r Rhyfel Mawr.
Ffotograffau y credir iddynt gael eu tynnu gan Jones yn haf 1935. Mae'r mwyafrif ohonynt o Mongolia, llawer ohonynt yng Ngŵyl Fawr y Tywysogion yn Mongolia yn Llys y Tywysog Teh Wang ac mae'r rhain yn dangos llawer o'r llwythwyr a'u ffordd o fyw. Mae nifer luniau o'r Tywysog Teh Wang (aka Tywysog Demchugdongrub), arweinydd milwrol Mongolia a'i deulu; y Cadfridog Tsieineaidd Tsai Ting Kai Cyffredinol (aka Cai Tingkai). Rhai gyda nodiadau ar y cefn. Hefyd, mae mae lluniau o fynachod, aberthu defaid, y tu mewn a'r tu allan i wrtiaid, reslo ac ati.
Mae hawlfraint ar yr eitemau sydd wedi’u digido a dylid cael caniatâd i’w hailddefnyddio mewn unrhyw fodd na chaniateir gan ddeddfwriaeth hawlfraint oddi wrth Stad Gareth Jones.