Datblygodd Aberdâr a Merthyr Tudful yn y de yn ganolfannau pwysig i'r wasg newyddiadurol.
Josiah Thomas Jones, gweinidog Annibynnol, oedd un o arloeswyr y wasg yn Aberdâr. Daeth ef i'r dref o Gaerfyrddin ym 1854 lle'r oedd eisoes wedi sefydlu'r Gwron Cymreig fel pythefnosolyn 2 flynedd ynghynt. Symudodd ei bapur i'w gyhoeddi yn Aberdâr, tref a oedd yn datblygu'n ganolfan prysur ym maes glo'r de. Cynhwysai newyddion tramor a chartref yn ogystal ag adroddiadau seneddol. Roedd ei osgo'n amlwg wrth-Doriaïdd a gwrth-Eglwysig, gan ddewis ochri â'r gweithwyr yn ddieithriad yn hytrach nag â'r meistri glo a haearn.
Yna ym 1858 ymddangosodd y rhifyn cyntaf o'r Gwladgarwr, papur wythnosol a gyhoeddwyd gan nifer o wŷr amlyca'r dref, a Dafydd Williams ('Alaw Goch'), perchennog rhai o lofeydd yr ardal yn eu plith. Er i'r Gwladgarwr yntau bleidio achos y gweithwyr, roedd o natur ysgafnach na'r Gwron. Daeth i fri fel papur llenyddol yn bennaf a rhoes gyfle i feirdd a llenorion cymoedd y de gyhoeddi eu cyfansoddiadau, yn nofelau cyfres a phrydyddiaeth fel ei gilydd.
Sefydlodd Josiah Thomas Jones 2 newyddiadur arall yn y dref, sef Y Gweithiwr ym 1858 a unwyd wedyn â'r ‘Gwron’, a phapur Saesneg The Aberdare Times ym 1861. Daeth Y Gweithiwr Cymreig i'r maes eto ym 1885, ond mae'n debyg taw Tarian y Gweithiwr (1875-1934), oedd y pwysicaf o'r holl bapurau hyn. Roedd yn wythnosolyn Llafur-Rhyddfrydol a apeliai'n fwyaf arbennig at lowyr a gweithwyr alcan y de. Darparai gymysgedd o newyddion lleol a chenedlaethol yn ogystal.
Gerllaw ym Merthyr Tudful wedyn cyhoeddwyd nifer o bapurau newydd fel:
Yno ym 1873 y sefydlwyd The Workman's Advocate: Amddiffynydd y Gweithiwr fel newyddiadur dwyieithog Radicalaidd. Roedd yn parhau'r traddodiad a gychwynnwyd gan Y Gweithiwr: The Workman ac Udgorn Cymru: The Trumpet of Wales, 2 bapur a bleidiai achos y Siartiaid ac a gyhoeddwyd yn y dref rhwng 1834 a 1842.