Artegall or, Remarks on the Reports of the Commissioners of Inquiry into the State of Education in Wales

Ganwyd yr awdur a’r hanesydd Jane Williams yn Llundain. Treuliodd cyfnod o’i bywyd yn Aberhonddu, ac o ganlyniad, datblygodd cyfeillgarwch rhyngddi hi a’r noddwr diwylliannol enwog Augusta Hall, neu Arglwyddes Llanofer. Wedi hynny, magodd Jane Williams ddiddordeb mewn llenyddiaeth Gymraeg a dysgodd yr iaith. Ysgrifennodd nifer o gyfrolau pwysig, er fe gyhoeddwyd ‘Artegall or, Remarks on the Reports of the Commissioners of Inquiry into the State of Education in Wales’ fel pamffled dienw. Archwilio dibynadwyedd y tystion a ddefnyddiwyd i lunio adroddiadau 1847 a wna Williams yn y pamffled. Anghymeradwya’r cyffredinoli a waned gan y dirprwyon yn y Llyfrau Gleision, gan brofi parodrwydd rhai Anglicanwyr i amddiffyn y Cymry rhag sylwadau’r dirprwywyr.