Llyfrau Lluniadu 50 a 51

Cyfeirnod: Llyfrau lluniadu LlGC 50 a 51

Cafodd Ellis Owen Ellis ('Ellis Bryn-Coch') ei eni yn Aber-erch, Sir Gaernarfon, a dechreuodd beintio tra'n gweithio fel prentis i saer. Cefnogwyd ei yrfa fel arlunydd gan Syr Robert Williams Vaughan o Nannau (1768-1843) a Sir Martin Archer Shee (1769-1830) a fu'n gyfrifol am ei gyflwyno i lawer o arlunwyr pwysig. Canolbwyntiodd Ellis ar bynciau Cymreig gan lunio darluniadau ar gyfer llyfrau ar hanes Cymru a baledi a phortreadau o Gymry enwog. Hefyd, rhwng 1858 a 1860 lluniodd gyfres o gartwnau ar gyfer Y Pwnsh Cymreig.

Ystyriai ei hun yn arlunydd o'r iawn ryw ac ymddengys llawer o'i weithiau'n hynod hyderus ac arloesol. Tua 1844 lluniodd ddarluniau ar gyfer argraffiad o'r faled Gymraeg Betti o Lansantffraid gan Jac Glan-y-Gors (1766-1821). Cerdd ydyw am ferch o gefndir gwerinol Cymreig a oedd wedi ymwrthod â'i gwreiddiau ar ôl symud i Lundain. Gwelir thema debyg yng nghreadigaeth enwocaf Jac, sef Dic Siôn Dafydd. Dengys y darluniau wahanol gyfnodau ym mywyd Betti, o'i magwraeth yn Llansanffraid, trwy ei chyfnod yn gweithio fel morwyn yn Llundain lle cyfarfu â chefnder i Dic Siôn Dafydd, trwy ei chyfnod fel 'merch fonheddig', hyd nes y dychwelodd at ei theulu.

Defnyddiodd Ellis arddull a oedd wedi ei ddylanwadu gan neo-glasuriaeth John Flaxman (1755-1826) a thrwy hynny llwyddodd i godi pynciau Cymreig i statws y clasuron. Gellir gweld hyn orau mewn cyfres arall o ddarluniau a luniodd Ellis ar gyfer baled, sef Life and Times of Richard Robert Jones, hanes y gŵr a elwir hefyd yn Dic Aberdaron (1780-1843). Yr oedd Dic yn enwog fel ieithydd ac ecsentrig o fri. Yma y mae Ellis yn defnyddio arddull a delweddau clasurol i gyfleu dawn ac ysbrydoliaeth Dic. Dyma restr o'r darluniau ar gyfer y faled :

 

t. 1 - Funeral of R. R. Jones at St. Asaph; t. 2 - Ty Main, birth place of Jones; t. 3 - Genius of the Greek pointing to Dick the standard of the Lexicon; t. 4 - R. R. Jones at his father's house; t. 5 - Statue of Roscoe after 'Chantry' author of Jones' life etc; t. 6 - R. R. Jones shipwrecked on the coast; t. 7 - R. R. Jones reading Greek before his tutors at Oxford; t. 8 - R. R. Jones' dream at the Bishop's Palace, Bangor; t. 9 - Homer's ghost appearing to Jones with the genius of the Greek; t. 10 - The coronation of Jones by the Geniuses in the mountains of Wales; t. 11 - The genius finding him dead; t. 12 - R. R. Jones in his study at a garret in Midghall St. Liverpool.

Cedwir y mwyafrif helaeth o'i waith sydd wedi goroesi yma yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Yr unig waith pwysig o'i eiddo a gadwyd y tu allan i'r Llyfrgell oedd Oriel y Beirdd, sef portread o rhyw gant o feirdd Cymreig mwyaf blaenllaw'r cyfnod. Cadwyd hwn yn Sefydliad Brenhinol De Cymru yn Abertawe ond fe'i dinistriwyd pan fomiwyd y ddinas yn ystod yr ail ryfel byd.

Darllen pellach:

• Paul Joyner. Artists in Wales c.1740-c.1851, Aberystwyth : The National Library of Wales, 1997.

• E. G. Millward (gol.). Cerddi Jac Glan-y-Gors. Cyhoeddiadau Barddas, 2003.

Gweld y faled