Cymeriadau lleol a gwerin

Mae lluniau o gymeriadau gwerin Cymru hefyd yn rhan hanfodol o Archif Portreadau Cymru. Roedd gan Syr John Ballinger, Llyfrgellydd cyntaf Llyfrgell Genedlaethol Cymru weledigaeth i greu casgliad pan ddywedodd y dylai’r Llyfrgell gasglu ‘portreadau o ddynion a merched, nid yn unig enwogion, ond cymeriadau diddorol o bob hil.’

Jane Leonard ‘Siani pob man’ (1834-1917)

Roedd ‘Siani Pob Man’ yn gymeriad lleol adnabyddus, a drigai mewn bwthyn traddodiadol gyda waliau o bridd ar draeth Cei Bach, ger Cei Newydd, Ceredigion. Fe’i ganed yn Fferm Bannau Duon Farm, Llanarth, a bedyddiwyd hi’n Jane Leonard. Cafodd yr enw ‘Siani Pob Man’ oherwydd ei harfer o grwydro’r ardal, a galw heibio i ffermydd a thai, yn gofyn am fwyd, yn arbennig adeg cynhaeaf.

Roedd hi’n boblogaidd gyda’r twristiaid, yn wir eu hoffter ohoni a arweiniodd at gyhoeddi cardiau post yn cynnwys cerdd a llun ohoni. Yn aml eisteddai y tu allan i’w bwthyn yn bwydo’r ieir, canu rhigymau, neu’n dweud eu ffortiwn wrth yr ymwelwyr. Bu farw yn 1917, yn 83 oed, ac mae wedi’i chladdu ym Mynwent Henfynyw.

Alice Edwards, Aberaeron

Dyma ffotograff o Alice Edwards a’i theulu, o Aberaeron, Ceredigion. Tynnwyd y ffotograff yn null poblogaidd y carte-de-visite, a hynny gan Ebenezer Morgan, ffotograffydd o Aberystwyth â stiwdios ffotograffig yn Heol y Wig rhwng 1868 a 1895.

‘Twm Crwca’

Roedd Arthur Squibbs yn ffotograffydd a weithiai yng Nghei Newydd a Aberteifi o 1901 ymlaen. Tynnodd nifer o ffotograffau o bobl wrth eu gwaith bob dydd, yn cynnwys gweithwyr. Mae’r Archif Portreadau yn cynnwys casgliad o weithwyr Aberaeron ar droad y ganrif ddiwethaf, gan gynnwys ffotograff cabinet o ‘Twm Crwca’ cyhoeddwr Aberaeron yn 1901.

Mrs Price (o 'Three Horse Shoes', Llanwrda)

Mae’r eisteddwr mewn gwisg Gymreig wedi ei henwi fel ‘Mrs. Price of Three Horse Shoes, Llanwrda’.

Tynnwyd y ffotograff carte-de-visite tua 1900 gan Edward Richard Gyde, ffotograffydd o Aberystwyth â stiwdios yn Heol y Wig a Ffordd y Môr.

Llyfryddiaeth

• Mari Alderman, 2006. Victorian Professional Photographers in Wales 1850-1925. Genuki: UK & Ireland Genealogy
• Cyngor Sir Ceredigion, 2009. Siani Pob Man (1834-1917) Llyfrgell Ceredigion – Hanes Lleol – Awduron a chymeriadau

Dolenni perthnasol

• 'Victorian professional photographers in Wales 1850-1925' ar wefan Genuki
• Sian pob man (1834-1917) ar wefan Cyngor Ceredigion